Chimbuko la kuvuja kwa mitihani nchini Tanzania

Chimbuko la uvujaji wa mitihani nchini Tanzania lina historia ndefu inayoenda sambamba na kuundwa kwa BARAZA LA MITIHANI LA TAIFA mwaka 1974 ; mwaka mmoja baadaye mashauri kadhaa ya kuvuja kwa mitihani yalianza kuonekana.

Kila mara unapozungumza kuvuja kwa mitihani nchini lazima utaangalia kwa kina baraza hili lenye majukumu makubwa kwa mustakabali wa taifa letu katika elimu lakini kinyume chake utakuwa umechezea shere elimu yetu.

Kwa hakika, takwimu zinadhiirisha kuwa mwaka 1975 watahiniwa 72 walifutiwa matokeo yao kutokana na kugundulika kushiriki katika udanganyifu; Miaka mingine ni kama ifuatavyo: mwaka1976 (30), 1977(454),1978(22), 1979(140), na 1980(154) .

Hali hiyo iliendelea ambapo mwaka 1981(203),1982(138),1983(402), 1984(327),1985(268),na 1992 hali ilikuwa mbaya zaidi ambapo watahiniwa 1563 walifutiwa matokeo. Kama hali ilivyokuwa mwaka 2008 mitihani kadhaa ililalamikiwa kuvuja huku Baraza letu la Mitihani la Taifa likidai kuwa ni mtihani wa Hisabati(Basic Mathematics) pekee kwa kidato cha nne ndio uliokuwa umevuja. Je hiyo ni sahihi? Labda kweli! Lakini Baraza letu la Mitihani la Taifa ndilo tena linaloshugulika na mitihani ya: kidato cha sita, Stashahada ya Ualimu, Ualimu ngazi ya Cheti , N.A.B.E na Mafundi Mshundo.

Kumbukumbu zinaonyesha mwaka 1994 watahiniwa 20 wa kidato cha sita walifanya udanganyifu na matokeo yao kufutwa. Je!, hali ikoje kwa viwango vingine vya elimu? Jawabu lake ni kuwa: mwaka 1993 mtahiniwa mmoja wa stashahada ya Ualimu alifutiwa matokeo yake kwa tukio hilohilo, mwaka 1994 watahiniwa 13 walifutiwa matokeo yao kwa ngazi ya Ufundi Mshundo, mwaka 1993 watahiniwa tisa walifutiwa matokeo yao kwa kozi ya N.A.B.E.

Hatari sana kwani mwanafunzi, mwaliimu anayemfundisha na ata kiongozi anayesimami anaoinekana kushirikia katika udanganyifu na wizi wa mitihani, kweli mwana kidonda, mjukuu kovu.

Asili ya kuvuja kwa mitihani nchini Tanzania inatokana na sababu kadhaa ambazo kwa hakika zinawaingiza wadau wote wa elimu nchini petu japokuwa kumekuwepo na tabia ya kurushiana lawama kuwa upande mmoja ndio unaosababisha hilo, yaani Baraza la Mitihani. Kwanza kabisa , mara baada ya uhuru wa Tanganyika mwaka 1961 serikali huru ya Tanganyika iliweza kurithi mfumo wa elimu ya kikoloni ya kuwa na idadi ndogo sana ya wasomi kila ngazi ya elimu inapokuwa kubwa. Hii ilifanya shule nyingi kutotoa idadi ya wanafunzi kuendelea na elimu ya sekondari au wakati mwingine shule moja kupata mwanafunzi mmoja tu.

Kwa hiyo jamii nzima / wakati mwingine vijiji zaidi ya witatu hadi vitano vilikuwa vikitupia jicho nafasi moja tu, mh !Je utaipataje nafasi hiyo, aha wizi na udanganyifu ulikuwa ndio njia pekee ya kushinda shindano hilo. Pia uhaba wa shule nao ulikuwa ni kero kubwa ambapo baadhi ya mikoa ilikuwa haina ata shule moja ya sekondari na vyuo vikuu mathalani Chuo Kikuuu kimoja tu cha Dar es Salaam, hivyo ilibidi mwanafunzi kujitahidi kufaulu vizuri ili aweze kupata nafasi hiyo ya nadra/ adimu ; Penye huzia penyeza rupia, hapo ndipo hongo ya: pesa, mifugo , mazao na zawadi kadhaa walipewa walimu, wasimamizi wa mitihani wafanyakazi wa Baraza la Mitihani na viongozi wa elimu wa wilaya na mikoa ili waweze kufanikisha ufisadi huo. Nao Uhaba wa walimu wenye sifa kwani wakati wa kisomo cha Ngumbalu miaka ile 1970 na ile ya 1980 ili weza kuibua walimu wa Universal Primary Education(U.P.E) ambao walianza kazi ya kufundisha, kuokoa jahazi la uhaba wa walimu mashuleni.